دریای فضیلت

ذیل این آیه که می‌فرماید: «(خداوند) دو دریا را در کنار یکدیگر قرار داد؛ در حالی که با هم تماس دارند. در میان آن دو، برزخی است که یکی بر دیگری غلبه نمی‌کند.»(3)، از امام صادق (ع) نقل شده است که فرمود: «علی و فاطمه، آن دو بحر عمیقی‌اند که هیچ یک را بر دیگری برتری نیست. بین آن دو، واسطه ای است که همان رسول خداست و محصول این بحر عمیق، لؤلؤ و مرجان است که آن دو، حسن و حسین هستند.»(4)

ثعلبی در تفسیر خود، از سفیان ثوری نقل می‌کند: «مرج البحرین یلتقیان» یعنی فاطمه و علی، و منظور از «یخرج منهما اللؤلؤ و المرجان» حسن و حسین و مراد از «بینهما برزخ» رسول خداست.»(5) ابوسعید خدری نیز آیات یاد شده را همین سان تبیین و تفسیر می‌کند.(6)

کوثر رسول الله (ص)

حضرت خدیجه برای پیامبر (ص) فرزند پسری به دنیا آورده بود که عبدالله نام گرفت، اما پس از مدتی از دنیا رفت. روزی از روزها، یکی از سران مشرکان به نام عاص بن وائل، پیامبر (ص) را هنگام خروج از مسجدالحرام ملاقات کرد و با وی به گفتگو پرداخت. گروهی از سران قریش که این گفتگو را دیده بودند، به محض ورود عاص بن وائل به مسجد از او پرسیدند: با چه کسی گفتگو می‌کردی؟ گفت: با آن «ابتر» (7)! خداوند در حمایت از پیامبر (ص) خویش، سوره کوثر را نازل کرد و فرمود: «ای پیامبر (ص)، ما به تو کوثر (خیر و برکت فراوان)، عطا کردیم. پس برای پروردگارت نماز بخوان و قربانی کن و بدان که دشمن تو قطعاً بریده نسل و دم بریده خواهد بود.»(8)

مفسران کلام الهی، «کوثر» را خیر و برکت بسیار معنا کرده و گفته‌اند: «مقصود از آن، فراوانی نسل و ذریه پیامبر (ص) است و این معنا از طریق فرزندان فاطمه (س) محقق شده است؛ به گونه ای که عدد ذریه او از شمارش خارج است و این روند تا روز قیامت تداوم دارد.»(9)

بسیاری از بزرگان علمای شیعه، وجود مبارک فاطمه زهرا (س) را روشن‌ترین مصداق کوثر قلمداد کرده‌اند؛ زیرا شأن نزول آیه، بیانگر این است که بت پرستان مکه، پیامبر (ص) را متهم به مقطوع النسل بودن می‌کردند و قرآن ضمن نفی گفتار آنان، به پیامبر (ص) می‌فرماید: «ما به تو کوثر عطا کردیم.» از این تعبیر چنین برداشت می‌شود که این خیر کثیر (کوثر)، همان فاطمه زهرا (س) است.(10)

حقیقت شب قدر

امام صادق (ع) درباره آیات نخستین سوره قدر (11) فرمود: «لیله (مقصود حقیقی از آن شب)، فاطمه است و قدر، خداوند است. بنابراین هرکس فاطمه را آن سان که حق معرفت اوست، بشناسد، شب قدر را درک کرده است و حقیقت این است که فاطمه (س) فاطمه نامیده شد، چون خلایق از شناختش ناتوان گشتند. (12)

 

فاطمه (س)، بهترین الگو

خداوند به پیامبر (ص) خویش می‌فرماید: «خانواده‌ات را به نماز فرمان بده و بر آن پایدار باش.»(21) در این زمینه می‌نویسند: از زمانی که این آیه نازل شد، پیامبر خدا (ص) پیوسته، هنگام نماز، بر در خانه علی و فاطمه (س) حاضر می‌شد و می‌فرمود: «خداوند، شما را رحمت کند؛ هنگام نماز است. به درستی جز این نیست که خداوند می‌خواهد پلیدی و ناپاکی را از شما اهل بیت دور کند. (22)»(23)

پیامبرخدا (ص) با عبارات «خداوند می‌خواهد پلیدی را از شما اهل بیت دور کند»، به همگان فهماند که آیه تطهیر، در شأن اهل بیت است و علت دعوت به نماز، بی تفاوتی علی و فاطمه (س) به عبادت نیست، بلکه از باب الگودهی به مسلمانان است و آن دو بزرگوار، مبرا از هر قصور و تقصیری در اجرای دستورهای الهی‌اند. برخی از اصحاب در این رابطه نقل می‌کنند: پیامبر (ص) نه ماه پی در پی این کار را انجام داد. (24)

اسوه ایثار و اخلاص

امام حسن و امام حسین (ع) در خردسالی بیمار شدند. رسول الله (ص) همراه جمعی از یاران خویش به عیادت آن‌ها آمدند. سپس به علی (ع) فرمودند: ای اباالحسن! خوب است برای شفای دو فرزند خویش، نذری کنی. از این رو، علی (ع)، فاطمه (س) و فضه خادمه، هر سه نذر کردند که در صورت شفای این دو کودک، سه روز «روزه» بگیرند.

در پایان داستان ایثار و فداکاری اهل بیت (ع) آمده است که فرشته وحی الهی نازل شد و فرمود: ای محمد! خداوند با چنین خاندانی به تو تهنیت می‌گوید. سپس، سوره «هل اتی» را بر او خواند. (27)

خداوند در این سوره، سه صفت آشکار و برجسته این خانواده را- که فاطمه (س) نیز یکی از آنان است- متذکر می‌شود که عبارت است از :

1. وفای به نذر: «به نذر خود وفا می‌کنند و از روزی که شر و عذابش گسترده است، بیمناک اند»(28)

2. ایثار: «و غذای خود را با اینکه به آن علاقه و نیاز دارند، به مسکین و یتیم و اسیر می‌دهند»(29)

3. اخلاص: «ما، شما را فقط به خاطر خدا اطعام می‌کنیم و هیچ پاداش و سپاسی از شما نمی‌خواهیم»(30)

برترین زن مسلمان

هنگامی که پیامبر (ص) با مسیحیان نجران درباره مسیحیت و نفی الوهیت حضرت عیسی (ع) گفتگو می‌کرد و آنان با وجود استدلال آن حضرت، سخن او را نپذیرفتند، خداوند به پیامبر (ص) خویش دستور داد با آن‌ها «مباهله» کند. آن حضرت در حالی که برای مباهله حضور یافت که حسین (ع) را در آغوش داشت و دست حسن (ع) را گرفته بود و فاطمه (س) پشت سرش می‌آمد و علی هم پشت سر فاطمه (س) قرار گرفته بود. پیامبر (ص) به اهل بیت خود فرمود: «وقتی دعا کردم، آمین بگویید».

اما اسقف نجران با دیدن آن چهره‌های پرجاذبه الهی گفت: اگر آنان از خدا بخواهند کوه را از جایش برکند، می‌کند، مباهله نکنید که هلاک می‌شویم و بر روی زمین یک نصرانی تا روز قیامت باقی نمی‌ماند. بنابراین، آنان مباهله نکردند و خواستند بر دین خود باقی بمانند و در نهایت، با آن حضرت توافق کردند که جزیه بپردازند.(31)

این واقعه زمانی بود که خداوند فرمود: «هرگاه بعد از علم و دانشی که (درباره مسیح) به تو رسیده، (باز هم) کسانی با تو به محاجه و ستیز برخیزند، به آن‌ها بگو: بیایید ما فرزندان خود را دعوت کنیم، شما هم فرزندان خود را؛ ما زنان خویش را دعوت نماییم، شما هم زنان خود را؛ ما از نفوس خود دعوت کنیم، شما هم از نفوس خود؛ آن گاه مباهله کنیم و لعنت خدا بر دروغگویان قرار دهیم.»(32)

 

 

محبت کوثر، مزد رسالت

خداوند خطاب به پیامبر (ص) خویش می‌فرماید: «بگو هیچ پاداشی از شما (بر رسالتم) درخواست نمی‌کنم، جز دوست داشتن نزدیکان را» (35). این آیه، مودت و محبت نسبت به نزدیکان پیامبر (ص) را به عنوان اجر و مزد رسالت پیغمبر (ص) معرفی می‌کند و آن را از امت مسلمان می‌خواهد. ابن عباس روایت می‌کند: وقتی این آیه نازل شد، به پیامبر (ص) عرض کردند: «یا رسول الله! آنانی که محبت و مودت آن‌ها بر ما واجب شده است، چه کسانی اند؟» فرمود: «علی، فاطمه، حسن و حسین (ع)»(36)

پی نوشت‌ها :

1. «فی بیوت اذن الله أن ترفع و یذکر فیها اسمه یسبح له فیها بالغدو و الاصال...»نور/36 و 37.

2. الکشف و البیان (تفسیر ثعلبی)، تحقیق: ابو محمد ابن عاشور، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چ 1، 1422 ق، ج 7، ص 107.

3. «مرج البحرین یلتقیان بینهما برزخ لا یبغیان». الرحمن/ 19 و 20.

4. ینابیع الموده، سلیمان قندوزی، تحقیق: علاء الدین اعلمی، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، چ 1، 1418 ق، ج 1، ص 139.

5. الکشف و البیان، ج 9، ص 182.

6. مناقب الامام علی بن ابی طالب، ص 277، ح 390.

7. «مشرکان مکه، پیامبر (ص) را پس از وفات پسرانش از روی طعنه «ابتر» صدا می‌زدند؛ چون فرزند پسری نداشت.»

8. «انا اعطیناک الکوثر فصل لربک وانحر ان شانئک هو الابتر».کوثر/1-3.

9. مجمع البیان فی تفسیر القرآن، فضل بن حسن طبرسی، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، 1415 ق، ج 10، ص 458-460.

10. برگزیده تفسیر نمونه، احمد علی بابایی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چ 6، 1379 ش، ج 5، ص 599-560.

11. «انا انزلناه فی لیله القدر».قدر/1.

12. تفسیر فرات کوفی، تحقیق: محمد الکاظم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1416 ق، ص 581 و 582، رقم 747؛ بحارالانوار، تحقیق: محمود دریاب، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، چ 1، 1421 ق، ج 18، ص 52.

21. «وامر اهلک بالصلاة و اصطبر علیها». طه/132.

22. «الصلاة رحمکم الله «انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت».

23. شواهد التنزیل، ج 1، ص 381، ح 526.

24. الکشف و البیان، ج 8، ص 42.

27. الکشاف، ج 4، ص 670 و 671؛ التفسیر للعیاشی، ج 3، ص 163-165؛ الکشف و البیان، ج 10، ص 99-101؛ مجمع البیان، ج 10، ص 209 و 210؛ شواهد التنزیل، ج 2، ص 300-302، ح 1042؛ تذکرة الخواص، ابن جوزی، بیروت، مؤسسه اهل البیت، 1401 ق، ص 281-283؛ ینابیع الموده، ج 1، ص 108 و 109.

28. «یوفون بالنذر و یخافون یوماً کان شره مستطیراً».انسان/ 7.

29. «و یطعمون الطعام علی حبه مسکینا و یتیما و اسیرا». انسان/ 8.

30. «انما نطعمکم لوجه الله لا نرید منکم جزاءً و لا شکورا». انسان/ 9.

31. ر. ک: الکشاف، ج 1، ص 396 و 397؛ الکشف و البیان، ج 3، ص 85 و 86.

32. «فمن حاجک فیه من بعد ما جاءک من العلم فقل تعالوا ندع ابنائنا و ابنائکم و نسائنا و نسائکم و انفسنا و انفسکم ثم نبتهل فنجعل لعنت الله علی الکاذبین». آل عمران/61.

35. «قل لا اسئلکم علیه اجرا الا المودة فی القربی». شوری/ 23.

36. ینابیع المودة، ج 1، ص 124؛ الطرائف، ص 112، ح 167؛ الکشف و البیان، ج 8، ص 310؛ مجمع البیان، ج 9، ص 48؛ مناقب الامام علی بن ابی طالب، ص 258، ح 352؛ فرائد السمطین، ج 2، ص 13، ح 359؛ بحارالانوار، ج 10، ص 196.

منبع:نشریه فرهنگ کوثر، شماره 77.

نویسنده:مرتضی حسینی شاه ترابی